Miras hukukunun en temel unsurlarından biri olan ölüme bağlı tasarruf, bireyin ölümünden sonra malvarlığının kimlere, hangi oranlarda ve ne şekilde geçeceğini belirlediği hukuki işlemlerdir. Bu tasarruflar, miras bırakanın iradesini yansıtır ve genellikle vasiyetname ya da miras sözleşmesi yoluyla yapılır. Ancak her ölüme bağlı tasarruf hukuka uygun olmayabilir; bazı durumlarda iptali mümkündür. Peki ölüme bağlı tasarruf nedir, nasıl yapılır ve hangi gerekçelerle geçersiz sayılır?
Ölüme Bağlı Tasarruf Nedir?
Ölüme bağlı tasarruf, bir kişinin hayattayken yaptığı ve ölümünden sonra sonuç doğuran hukuki işlemlerdir. Türk Medeni Kanunu’na göre bu tasarruflar ikiye ayrılır:
1. Vasiyetname (Tek Taraflı Hukuki İşlem)
- Resmî vasiyetname (noter huzurunda)
- El yazılı vasiyetname
- Sözlü vasiyetname (istisnai durumlarda)
2. Miras Sözleşmesi (İki Taraflı Hukuki İşlem)
- Mirasçı atama veya belirli mal bırakma, bir sözleşme ile kararlaştırılır.
- Noter huzurunda, tanıklar önünde yapılması zorunludur.
Ölüme Bağlı Tasarruf Türleri
- Mirasçı Atama: Bireyin ölümünden sonra malvarlığını bir veya birden fazla kişiye devretmesi.
- Belirli Mal Bırakma (Legat): Belirli taşınmaz ya da para gibi malvarlığı unsurlarının kişilere bırakılması.
- Yedek Mirasçı Atama: Asıl mirasçının mirası reddetmesi veya vefatı hâlinde yerine geçecek kişinin belirlenmesi.
- Vakıf Kurma veya Bağış Yapma: Malvarlığının ölümden sonra hayır kurumlarına bağışlanması.
Ölüme Bağlı Tasarruf Hangi Durumlarda İptal Edilir?
1. Şekil Eksikliği
- El yazılı vasiyetin tamamının miras bırakan tarafından el yazısıyla yazılmamış olması
- Noter huzurunda yapılması gereken işlemlerin usulüne uygun yapılmaması
2. Ehliyetsizlik
- Miras bırakanın tasarruf tarihinde temyiz kudretinin olmaması (akli dengesinin yerinde olmaması)
- Küçük ya da kısıtlı kişi olması
3. Hile, İkrah, Aldatma
- Miras bırakanın iradesinin zorla veya aldatma yoluyla yönlendirilmesi
- Psikolojik baskı altında yapılmış tasarruflar
4. Zorunlu Mirasçıların Saklı Paylarının İhlali
- Anne, baba, eş ve çocukların saklı payları çiğnendiğinde, bu kişiler tarafından tenkis davası açılabilir.
- Bu durumda vasiyet veya miras sözleşmesi tamamen iptal edilmez, sadece saklı pay kadar sınırlandırılır.
5. Kanuna ve Ahlaka Aykırılık
- Hukuka veya genel ahlak kurallarına aykırı talepler içeren vasiyetler
- Örneğin: “Şu kişiye miras verilsin ama evlenirse iptal olsun” gibi şarta bağlı vasiyetler
İptal Davası Açma Süresi
- Yasal süre genellikle 1 yıldır, iptal nedeninin öğrenilmesinden itibaren.
- Mutlak butlan hâlleri (örneğin ehliyetsizlik) söz konusuysa süre aranmaz, her zaman ileri sürülebilir.
- Davalar, asliye hukuk mahkemesinde açılır.
Kimler İptal Davası Açabilir?
- Saklı payı ihlal edilen zorunlu mirasçılar
- Vasiyetle miras dışında bırakılmış kişiler
- Hakları doğrudan etkilenen diğer mirasçılar
İptal Davasının Sonuçları
- Tasarruf tamamen veya kısmen hükümsüz hâle gelir
- Hükümsüz kılınan tasarrufun yerine yasal miras paylaşımı uygulanır
- Haksız miras alan kişi, aldığı malları iade etmek zorunda kalabilir
Vasiyetname Geçersiz Sayılırsa Ne Olur?
- Vasiyetnamenin geçersizliği hâlinde miras, yasal mirasçılar arasında paylaştırılır.
- Saklı payı ihlal edilmişse, sadece o kısım tenkis edilir; vasiyetin diğer kısımları geçerliliğini korur.
Sık Sorulan Sorular
Ölüme bağlı tasarruf vasiyet dışında yapılabilir mi?
Evet. Miras sözleşmesi de ölüme bağlı tasarruf türüdür ve çift taraflıdır.
Vasiyetname el yazısı dışında yazıcıda yazılsa geçerli olur mu?
Hayır. El yazılı vasiyetin tamamı el yazısı olmalı; yazıcıda yazılanlar geçersiz sayılır.
Mirasçılar vasiyetnameyi kabul etmek zorunda mı?
Hayır. Mirasçılar vasiyetnameye itiraz edebilir veya reddedebilir.
Sözlü vasiyet her durumda geçerli midir?
Hayır. Sadece mücbir sebepler (savaş, ölümcül hastalık gibi) hâllerinde geçerlidir ve kısa sürede yazılı hâle getirilmelidir.
Ölüme bağlı tasarruf iptal davası ne kadar sürer?
Mahkemeye ve delil durumuna bağlı olarak 6 ay ila 2 yıl arası sürebilir.
Sonuç
Ölüme bağlı tasarruf, bireylerin ölüm sonrası iradelerini gerçekleştirme imkânı sunan önemli bir miras hukuku aracıdır. Ancak bu iradenin geçerli olabilmesi için yasal şekil şartlarına ve mirasçıların saklı haklarına riayet edilmelidir. Hukuka aykırılık, irade fesadı veya saklı pay ihlali gibi durumlarda, mirasçılar yasal yollarla bu tasarruflara itiraz edebilir. Bu süreçlerde hak kaybı yaşamamak adına uzman bir hukukçudan destek almak büyük önem taşır.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Bir yanıt yazın